خواب یکی از مهم ترین نیازهای جسمی و روانی انسان است که آرامش عجیبی به همراه دارد، طوری که هر فرد، یک سوم از عمر خود را در خواب سپری می‌کند.
اگر چند شب بیخوابی یا کم‌خوابی را تجربه کرده باشید، حتما به این حرف اعتقاد خواهید داشت که هیچ چیز نمی‌تواند جای یک خواب راحت را بگیرد، ولی متاسفانه با افزایش سن، خواب آدمی دچار یک سری اختلالات می‌شود که حتما باید راه علاجی برای آن پیدا کرد.
بیخوابی یکی از شایع‌ترین مشکلات سالمندان است که تقریبا بیش از 25 درصد از افراد بالای 65 سال با این مشکل روبه‌رو هستند. در واقع بیخوابی، علامت و نشانه ای است که عدم درمان آن ممکن است مشکلاتی برای سلامت فرد به وجود آورد یا به افسردگی منتهی شود.
افراد سالمند در صورت مشاهده موارد زیر باید به پزشک مراجعه نمایند، چون نشان می دهد به بیخوابی مبتلا شده‌اند:
- شب‌ها دیر به خواب می روند.
- از خواب خود رضایت ندارند.
- در خواب احساس بی‌قراری می‌کنند.
- صبح‌های زود از خواب بیدار می‌شوند و نمی‌توانند دوباره به خواب بروند.
انواع بی خوابی بر اساس مدت زمان آن
مدت زمان بیخوابی بیمار، نقش به سزایی در تشخیص مشکل دارد:
1- بیخوابی گذرا تنها به مدت چند روز تا یک ماه طول می‌کشد و اغلب در اثر استرس شدید، یک بیماری حاد یا خود درمانی ایجاد می‌شود.
بیخوابی بیشتر در سالمندان رواج دارد، ولی این بدان معنا نیست که تنها سالمندان به این عارضه مبتلا می‌شوند، بلکه ممکن است در هر سنی به
سراغ افراد بیاید.
2- بی‌خوابی‌های کوتاه‌مدت از یک تا 6 ماه طول می‌کشد.
3- اگر بیخوابی بیشتر از 6 ماه به طول انجامد، مزمن تلقی شده و معمولا دلایل مختلفی هم دارد. استمرار علائم در تشخیص آن بسیار مهم است. از عوامل این نوع بیخوابی می‌توان به مصرف بیش از حد الکل و داروها و نگرانی وسواسی درباره ی بیخوابی اشاره کرد.
عوامل بروز بیخوابی
بیخوابی بیشتر در سالمندان رواج دارد، ولی این بدان معنا نیست که تنها سالمندان به این عارضه مبتلا می‌شوند، بلکه ممکن است در هر سنی به سراغ افراد بیاید.
بیخوابی دلایل زیادی دارد که دانستن آنها به فرد کمک می کند تا با این مشکل راحت‌تر کنار بیاید و حتی جلوی بروز آن را بگیرد.
بیخوابی در افراد سالمند ممکن است به دلایل اولیه ای مانند وقفه‌های تنفسی خواب، حرکات تناوبی عضو خواب‌رفته یا سندرم پای بی‌قرار، و به دلایل ثانویه‌ای چون وضعیت روانی فرد، استفاده از چندین دارو به طور همزمان، عوامل روانی-اجتماعی و مشکلات پزشکی باشد که از این مشکلات پزشکی می‌توان به آرتروز، پارکینسون، آلزایمر، سرطان و... اشاره کرد.
همچنین عواملی چون درد، استرس حاد و مزمن، برخی داروها، مصرف کافئین، نیکوتین و الکل پیش از خواب، گرفتگی‌های عضلانی در طول شب (که می‌توانند بر اثر سندرم پای بی‌قرار باشد)، حملات اضطرابی یا دیدن کابوس‌های شبانه، رفتارهایی چون ترس از بیخوابی و عادات نادرستی مانند خوردن غذا در رختخواب می‌توانند، موجب بروز بیخوابی شوند.
علاوه بر این ها، یائسگی در زنان مسن، نقش بسیار مهمی در مشکلات خواب دارد و اغلب اظهار می‌کنند که گر گرفتگی‌ها و تعریق زیاد شبانه مانع از داشتن خوابی راحت در آنها می‌شود، طوری که حدود نیمی از زنان یائسه از این مشکل شکایت دارند.
فرآیند بیخوابی و عوارض ناشی از آن
اگر در اطراف خود فرد سالمندی داشته باشید، خواهید دید که با کوچک‌ترین صدایی از خواب بیدار می‌شود و خواب بسیار سبکی دارد. همین مساله، یعنی بیدار شدن‌های متعدد در طی شب باعث بیخوابی و مشکلات بسیاری برای سالمندان می‌شود.
فرآیند طبیعی خواب اصولا به این ترتیب است که: فرد به تدریج به خواب می‌رود و این مرحله خواب سبک است و کم‌کم به سمت خواب عمیق پیش می‌رود که معمولا به راحتی و با هر صدایی از خواب بیدار نمی‌شود.
در جوانان و افراد عادی این فرآیند معمولا صورت می‌گیرد و افراد وارد خواب عمیق می‌شوند، ولی کودکان و سالمندان وارد خواب عمیق نمی‌شوند و قسمت اعظم مشکل سالمندان از همین جا ناشی می‌شود.
با افزایش سن، نیاز به خواب کاهش می‌یابد و همین کم‌خوابی‌ها و بی‌خوابی‌ها می‌تواند مشکلات و عوارضی برای افراد سالمند ایجاد کند. در صورتی که این بیخوابی مزمن شود، ممکن است باعث تشدید بیماری‌های جسمی و روانی فرد شود.
بیخوابی همچنین می‌تواند منجر به خواب‌آلودگی در طول روز شود که همین مساله باعث بروز اختلال‌حواس می‌شود.
به علاوه گیجی، کندی روانی حرکتی، کاهش شناخت فرد از محیط خود، افزایش خطر آسیب، بروز افسردگی، خستگی، تحریک‌پذیری، کاهش حافظه و تمرکز، و کسالت در طی روز هم ممکن است به دنبال بی‌خوابی‌های مکرر پدید آید.
